Και ποιά η στρατηγική της χρησιμότητα;
Πολύς λόγος γίνεται τον τελευταίο καιρό για τις ΑΟΖ, όμως λίγοι γνωρίζουν το τι σημαίνουν αυτά τα αρχικά.
Η συζήτηση για τον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης επανέρχεται το τελευταίο διάστημα όλο και πιο επιτακτικά, υπό το βάρος και των μεταβολών που επιφέρουν στις γεωπολιτικές ισορροπίες της ευρύτερης περιοχής τα αποτελέσματα των ερευνών για τον εντοπισμό κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.
Ασ αποσαφηνίσουμε τα βασικά σημεία που διέπουν το καθεστώς της ΑΟΖ και τα δικαιώματα αλλά και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον καθορισμό της.
1. Τι είναι η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ);
Η ΑΟΖ ως έννοια υιοθετήθηκε από τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας και οι κανονισμοί που την διέπουν περιλαμβάνονται στη νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, του 1982. Πρόκειται, ουσιαστικά, για εξέλιξη των ρυθμίσεων που μέχρι τότε περιλαμβάνονταν στο Διεθνές Δίκαιο Αλιείας, προκειμένου να συμπεριληφθούν και νέες οικονομικές και άλλες δραστηριότητες, τις οποίες μπορούν να ενεργήσουν παράκτια κράτη.
2. Ποια είναι η έκταση της ΑΟΖ;
Σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, η ΑΟΖ του παράκτιου κράτους μπορεί να φθάσει τα 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης, από τις οποίες μετριέται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Το δικαίωμα σε ΑΟΖ διαθέτουν τα ηπειρωτικά εδάφη ενός κράτους, αλλά και τα νησιά που είναι στην επικράτειά του και συντηρούν από μόνα τους ζωή.
3. Τι δικαιώματα έχει κάθε κράτος εντός της δικής του ΑΟΖ;
Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρεται σε κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους, όσον αφορά την εξερεύνηση και τη διαχείριση των φυσικών πηγών ζώντων ή μη, των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας, αλλά και στην εξερεύνηση και την οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας ανέμων. Το παράκτιο κράτος έχει, επίσης, δικαιοδοσία για τοποθέτηση και χρήση τεχνητών νησιών, έχει όμως και την υποχρέωση για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση. Τα κυριαρχικά δικαιώματα, που αφορούν κατά κύριο λόγο οικονομικούς σκοπούς, δεν σημαίνουν πλήρη κυριαρχία και, ως εκ τούτου, πέρα από τα όσα προβλέπονται από τη Σύμβαση, συνεχίζουν να ισχύουν και να εφαρμόζονται και εντός της ΑΟΖ οι κανόνες που ισχύουν για τις ανοιχτές θάλασσες.
4. Ποιες είναι οι διαφορές και οι ομοιότητες της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας;
Τα δικαιώματα του κράτους υπάρχουν στην υφαλοκρηπίδα εξ υπαρχής (ab initio) και αυτοδικαίως (ipso facto), ενώ στην ΑΟΖ μόνον κατόπιν σχετικής διακήρυξης. Το παράκτιο κράτος μπορεί να έχει υφαλοκρηπίδα χωρίς να έχει ΑΟΖ, ενώ το αντίστροφο δεν είναι δυνατόν. Στο θέμα τις εκμετάλλευσης φυσικών πόρων στον βυθό και το υπέδαφος και στο ζήτημα της οριοθέτησης, οι προβλέψεις του Δικαίου της Θάλασσας συμπίπτουν για τις δύο ζώνες. Στον τομέα των υδρογονανθράκων, όλα τα δικαιώματα κατοχυρώνονται από την υφαλοκρηπίδα.
5. Η Ελλάδα διαθέτει ΑΟΖ;
Οχι. Διαθέτει, όπως κάθε παράκτιο κράτος, το δικαίωμα να κηρύξει ΑΟΖ και κανένα άλλο κράτος ή οργανισμός δεν μπορεί να αμφισβητήσει αυτό το δικαίωμα. Σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα, που υφίσταται αυτομάτως για κάθε παράκτιο κράτος, η ΑΟΖ δεν υφίσταται εάν δεν κηρυχθεί από το εν λόγω κράτος. Μέχρι να γίνει αυτό, η περιοχή στην οποία θα μπορούσε να οριοθετηθεί η ΑΟΖ θεωρείται ανοιχτή θάλασσα.
6. Η Ελλάδα μπορεί να κηρύξει ΑΟΖ σε εύρος 200 ναυτικών μιλίων;
Πρακτικά όχι, διότι τα 200 ναυτικά μίλια είναι το μέγιστο εύρος που μπορεί να φθάνει η ΑΟΖ ενός παράκτιου κράτους. Το εύρος αυτό υπόκειται σε περιορισμούς όταν οι ΑΟΖ παράκτιων κρατών επικαλύπτονται. Στις περιπτώσεις αυτές γίνεται οριοθέτηση, είτε κατόπιν συμφωνίας μεταξύ των γειτονικών κρατών είτε με παραπομπή της διαφοράς σε δικαστήριο ή διαιτησία. Για τον λόγο αυτό η Ελλάδα βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις αυτή τη στιγμή με την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Δεν έχει καθορίσει ΑΟΖ ούτε έχει διαπραγματευθεί για την οριοθέτησή της με Τουρκία και Ιταλία. Εφθασε σε συμφωνία πριν από μερικά χρόνια με την Αλβανία, η οποία όμως έχει «παγώσει», έπειτα από ακυρωτική απόφαση του εκεί Ανωτάτου Δικαστηρίου.
7. Ορίζεται από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας πώς οριοθετείται η ΑΟΖ σε περίπτωση επικάλυψης;
Οχι. Ωστόσο, με βάση τις αποφάσεις δικαστηρίων, φαίνεται ότι αποκτά εθιμική ισχύ η κατ' αρχήν χρήση της μέσης γραμμής. Σε υποθέσεις που έχουν επιλυθεί διά της δικαστικής οδού φαίνεται να λαμβάνονται υπ' όψιν και άλλοι παράγοντες, προκειμένου να εξυπηρετηθεί η ιδέα της δίκαιης λύσης.
Της Δωρας Aντωνιου στο kathimerini.gr
